|
||||
|
Makale:
Internet Alan Adı (Domain Name) Müracaat ve Tescil Uygulamaları
- Dünyadaki Uygulamalar Işığında Türkiye Uygulamasının Değerlendirilmesi -
Yrd. Doç. Dr. Savaş Bozbel*
A. Domain Name İşlevi ve Teknik Yapısı
I. Internet Alan Adının İşlevi
Parg. 1. Bugün internet alan adlarının (Domain Names) büyük bir reklam ve pazar gücüne sahip olduğu kuşkusuzdur[1]. İnternette temsil edilmeyen, websitesi olmayan kuruluşları düşünmek artık imkânsız hale gelmiştir. internet kullanıcısı bakımından alan adının işlevi şirket, kurum, organizasyon veya bireylerin internet ortamındaki hem isim hem de adresleri olarak nitelendirilebilir[2].
Parg. 2. İnternet alan adları (Domain Names) sayesinde İnternete bağlı olan bilgisayar ve Websiteleri lokale etmek ve birbirinden ayırt etmek mümkün hale gelmektedir. İnternet alan adlarının isimlendirilmesi ise, temelde IP-Adresleme (Internet Protocol) sistemine dayanmaktadır. Bu sistemde, her internet adresine (alan adı) bir IP-numarası tahsis edilmek suretiyle ilgili adrese bu numara altında erişilebilme imkânı sağlanmaktadır. IP-adresleri hiyerarşik tescil sistemi şeklinde ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers – İnternet Sayılar ve İsimler Tahsis Birliği) ve bölgesel ve mahalli makamlar tarafından verilmektedir[3]. İnternet kullanıcısı IP-adresini normalde kendi servis sağlayıcısından[4], bu ise IP adreslerini bağlı olduğu ağdan kiralar, ağın işleticisi ise blok halinde kendi IP adreslerini Numbering Authoritys denilen kuruluşlardan süresiz olarak ödünç alırlar[5].
Parg. 3. Hali hazırda kullanılan IP Protokolü IPv4-Protokolü’dür[6]. Bu protokolde her internet alan adı 32 Bits’den oluşmaktadır. Buna göre ikili sayı sisteminden oluşan bir IP adresi şu şekilde görünür.
|
11000010 |
|
01001101 |
|
01111100 |
|
00100011 |
Parg. 4. Böyle bir IP adresinin kullanımı ve hatırda kalması çok zor olduğu ve pratik olmadığı için bu 32 bits 8 bits olarak bölünmekte ve onluk sistemde nokta ile ayrılmış olarak yazılmaktadır. Yani şu şekilde:
|
194 |
. |
77 |
. |
124 |
. |
35 |
Parg. 5. Yani bu halde bir IP-adresi dört Quads’dan oluşmaktadır. Buradaki her Quads ‘0’ ile ‘255’ arasında bir sayıyı temsil etmekte olup, bu şekilde dört Quads’dan teorik olarak 4 milyarın üzerinde (tam olarak 4.294.967.29) adresin idaresi mümkündür[7].
Parg. 6. Yukarıdaki IP-adres sisteminde dahi, onluk sayı sistemindeki bir IP adresinin akılda tutulması ve kullanışında zorluklar olacağı şüphesizdir. Bu nedenle şu anda kullandığımız domain name sistemi (DNS) geliştirilmiştir. Buna göre, domain name olarak (mes. microsoft.com) browserin adres satırına verilen bir website adresi, bilgisayar tarafından gerçekte bu adres için belirlenmiş olan IP-adresine çevrilmektedir. Saniyelerle ifade edilen bir sürede, internet kullanıcısı fark etmeden arka planda gerçekleşen bu hızlı çevirme işlemi sayesinde website adreslerinin akılda tutulması daha kolay hale gelmiş, hatta genelde internet adresleri hizmet veya marka ile aynı olduğu için kullanıcı bu varsayımdan hareketle, istediği websitesine kolaylıkla ulaşabilmektedir. Bu noktada aslında alan adlarını işletmelerin bir nevi telefon numarası veya adresi olarak değerlendirmek mümkündür[8].
Parg. 7. İnternet alan adlarının (domain names)’ in yapısı ise kısaca şu şekilde özetlenebilir:
Parg. 8. http://www.microsoft.com/ adresindeki “.com” Top Level Domain (TLD-İnternet Üst Alan Adı) ve “Microsoft” ise Second Level Domain’i (SLD-İnternet Alt Alan Adı) oluşturmaktadır. Buradaki alt alan adı kişi veya kuruluşlar tarafından, tescil makamının öngördüğü kurallar çerçevesinde istenildiği gibi seçilebilmektedir. Ancak alt alan adlarında (Second Lecel Domain), aynı olan başka bir alt alan adının tescili teknik olarak mümkün değildir. Üst alan adlarının seçiminde ise genelde şirketin faaliyet alanı rol oynamakta ise de(mes. şirketler için .com gibi) son yıllarda bu ayrım gittikçe kaybolmaya başlamıştır. İnternet üst alan adı olarak sadece ICANN gibi üst organizasyonlar tarafından belirlenen üst alan adları seçilebilir, bunlarda sınırlıdır[9]. Bu noktada Üst alan adlarını da kendi arasında ikiye ayırmak gerekiyor.
Parg. 9. Birincisi: Generic Top Level Domains (gTLDs)[10] denilen
.com
.net
.org
.info
.biz
Parg. 10. İkincisi ise Country Top Level Domains (ccTLDs)[11] denilen
.de (Almanya)
.ch (İsviçre)
.fr (Fransa)
Parg. 11. gibi ülke veya bölge kısaltmalarından oluşan internet üst alan adlarıdır. İnternet alan adı (Domain Name) tescilinde kaideten İngilizce kullanılır. Yani Türkçe harf karakterleri, mes. ç, ü, ğ, ş, ı, ö, kullanılamaz[12].gTLDs alan adlarının tescilinde kaideten ‘first come, first served’ kuralı geçerlidir. Genelde tescil ettirenin, tescili yapılan alan adının, üçüncü bir kişinin haklarını ihlal etmediğine dair beyanı ile yetinilir. Bu durumda, kendi ismini, ticaret unvanını veya markasını tescil ettirmeyi ihmal eden bir gerçek hak sahibi bu ihmalinin bedelini çok ağır bir şekilde ödemekle karşı karşıya kalabilecektir[13].
B. Alan Adı Müracaat ve Tahsisinde Değişik Model ve Prensipler
I. Müracaat Usulleri
Parg. 12. Genel olarak alan adı tescilinde ‘first come, first served’ prensibinin – özellikle gTLDs- uygulandığı göze çarpmaktadır. Buna göre alan adını kim önce kendi adına tescil ettirirse kullanma hakkı da ona ait olmaktadır.
1.) gTLD Müracaat Usulü
Parg. 13. Generic Topl Level Domain Name olarak (.com, .info, .org, .net) alan adlarına müracaat için herhangi bir şart aranmamaktadır. Başvuru elektronik ortamda birkaç dakika içinde gerçekleşmektedir. Başvuru ve tescil işlemleri akredite edilmiş tescil kuruluşları nezdinde yapılmaktadır. Alan adı tescili için tek şart, bu alan adının daha önce başka birisi tarafından tescil edilmemiş olmasıdır. Ancak tescil talebinde bulunan kimsenin, başvuru esnasında alan adının üçüncü kişilerin haklarına tecavüz teşkil etmediğini ve ICANN tarafından geliştirilen UDRP usulüne tabi olduğunu kabul etmesi gerekmektedir.
2.) ccTLDs Müracaat Usulleri
a) “.de” alan adı müracaat usulü
Parg. 14. „.de“ alan adı altında yapılacak müracaat usulü otomatize edilmiş ve tamamen elektronik ortamda gerçekleşmektedir[14].
b) Diğer AB ülkelerindeki müracaat usulleri
Parg. 15. Avusturya’da yetkili kuruluş nezdinde (nic.at) „.at“ alan adları için direkt elektronik ortamda müracaatta bulunulabileceği gibi, faks veya mektupla da başvuru yapılabilmektedir[15]. Diğer AB üyesi ülkelerde de başvuru tamamen otomatize edilmiş durumdadır. Ancak alan adı tescili konusunda katı uygulamaya sahip üye ülkelerde durum farklılık arzetmektedir. Zira sözkonusu ülkelerde belirli bir kavram veya kelimenin alan adı olarak tescil edilebilmesi için, tescilden önce diğer şartlar ve hak sahipliğinin belgelerle ispatlanması gerekmektedir. Başvuru konusunda en katı uygulamaya sahip Fransa’da tescil bilgileri e-posta ile ISS üzerinden iletilmektedir. Tescili haklı kılan belgelerin en geç iki hafta içinde faks veya posta yoluyla ulaştırılması gerekir[16]. Portekiz’de FCNN ise münferit hallerde belgelerin - gerçekliğine kanaat getirildiği takdirde – e-posta ile gönderilmesini kabul etmektedir. İrlanda da „.ie“ alan adı altındaki tesciller için e-posta ile de müracaat kabul edilmekle birlikte, gerekli belgelerin faks veya posta yoluyla daha sonra sunulması talep edilmektedir[17].
Parg. 16. Direkt tescil yapılması hususunda da farklılıklar mevcuttur. Bazı AB üyesi ülkelerde tescil ancak özel tescil makamları veya ISS tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu ülkeler Danimarka[18], İsveç[19], İtalya[20], Hollanda[21], Fransa[22] ve Belçika[23]’dır.
Parg. 17. Tescilin öncelik prensibine (Prioritätsprinzip) göre yapıldığı ülkelerde bile, tescili talep edilen alan adının en azından iki DNS sunucusuna (Nameserver) yönlendirilmesi istenmektedir[24].
II. Alan Adı Tahsis Modelleri
1. Herhangi bir sınırlamaya tabi olmayan tahsis modeli
Parg. 18. Bazı ccTLDs’lerde gTLDs ile kıyaslanabilecek sınırsız bir tescil sistemi uygulanmaktadır. Sınırsız tescilden kastedilen, rezerve edilmiş belirli işaretler ile teknik bazı gerekliliklerden başka, alan adı sahibinin vasıfları veya alan adı açısından tahsisin herhangi bir sınırlamaya tabi olmamasıdır. Bu uygulamaya göre vatandaşlığa veya ikamete bakılmaksızın herkes alan adı tescilinde bulunabilir. Bir alan adı daha önce tescil edilmiş olmadıkça hak sahipliğine dair herhangi bir kontrole tabi olmaksızın tescil edilir. Bu modeli aşağıdaki ccTLDs ve bunların alt alan adları benimsemiştir:
- Avusturya’da „.at“, „.co.at“ ve „.or.at”
- Belçika’da „.be“
- Danimarka’da „.dk“
- Hollanda’da „.nl“
- Portekiz’de „.com.pt“
- Ingiltere’de „.co.uk“, „.org.uk“, „.me.uk“.
2. Yarı serbest tahsis modeli
Parg. 19. Bu modelde alan adı sahipliği konusunda herhangi bir şart aranmazken, alan adı kendi adına tescil edilecek olan kimsenin, ilgili ccTLDs’in ait olduğu ülke ile bir bağlantısı aranmaktadır. ‘local presence requirement’ olarak adlandırılan bu şart değişik görünümler arzetmektedir.
a) Yunanistan (.gr) modeli
Parg. 20. Yunanistan’da „.gr“ uzantılı bir alan adının tescil edilebimesi için, müracaatta bulunan kimsenin Yunan vatandaşlığına sahip olması veya Yunanistan ile yeterli derecede ticari faaliyette bulunduğunu ispatlaması gerekir[25]. Yalın „.gr“ alt alan adı yanında konularına göre „.com.gr“, „.edu.gr“, „.net.gr“ ve „.org.gr“ alt alan adları türleri mevcuttur[26]. Avusturya’da olduğu gibi burada da – resmi devlet kurumlarına tahsis edilenler dışında - bu ayrım sadece tavsiye niteliğindedir ve gerçekte böyle bir kullanım türünün varlığı kontrol edilmemektedir.
b) İtalya (.it) modeli
Parg. 21. İtalya’da tescil talebinde bulunan kimsenin, ikamet veya şirket merkezi açısından bir bölgesel bağ aranmaktadır, ancak bu sınırlama İtalya ile değil Avrupa Birliği sınırları açısından getirilmiştir[27]. RA İtalya’da yalnızca ‘.it’ alan adı altındaki başvuruları kabul etmektedir.
c) Almanya (.de) ve Lüksemburg (.lu) modeli
Parg. 22. DENIC ağustos 2000 tarihine kadar alan adı sahibinin Almanya’da ikameti olması şartını aramakta idi[28]. Bugün sadece Admin-C’nin Almanya’da ikametinin olması yeterlidir. DENIC’e göre Admin-C, ikameti yurtdışında olan alan adı sahipleri adına tebligatları kabule yetkili kişi durumundadır. Lüksemburg da da buna benzer bir uygulama ‘.lu[29]’ için getirilmiştir. Her iki ülke için de alt alan adı (Subdomain) bulunmamaktadır.
3. Kısıtlayıcı Tahsis Modeli
Parg. 23. Bu modeli benimseyen ülkelerde, bölgesel açıdan ilgili ülke ile bir bağın varlığı yanında talep edilen alan adı ile ilgili olarak belirli bazı şartların varlığı aranmaktadır. Buna göre, alan adı tescil talebinde bulunan bir kimse ancak somut sözcük öbeği üzerinde hak sahipliğini ispatlayarak tescili yaptırabilir. Burada da değişik modeller mevcuttur.
a) Düz alan adları modelleri
aa) İrlanda (.ie) modeli
Parg. 24. İrlanda ile bir bölgesel bağın varlığı gerçek ve esaslı olması halinde kabul edilmektedir[30]. İrlanda’da alan tahsisi yapılabilmesi için alan adının bir ünvan, işletme adı veya isim hakkından doğması gerekmektedir. Alan adı talebinde bu nedenle sadece hak sahipliğini ispatlayabilen gerçek veya tüzel kişiler, dernek veya eğitim kurumları başvurabilir ve alan adı bir ticaret ünvanı veya markayla ilişkilendirilebilmesi gerekir[31]. Hak sahipliğinin ispatı ancak uygun belgelerle ispat edilebilir.
bb) Finlandiya (.fi) modeli
Parg. 25. Finlandiya’da, bölgesel bağın tesisi için alan talebinde bulunan bir kimsenin Fin ticaret sicilinde kaydının varlığını ispatlaması gerekir[32]. Bunun haricinde talep edilen alan adının ticaret sicilindeki ünvan veya Finlandiya’da kayıtlı markaya uygun olması gerekir[33].
cc) İspanya (.es) modeli
Parg. 26. ‘.es’ uzantılı alan adları ancak İspanya’da ikameti olan gerçek kişilere ve şirketlere tanınmıştır. Yabancı şirketlerin şubeleri, İspanya’da tescilli olmaları şartıyla, alan adı alabilirler[34]. Talep edilen alan adı, ticaret ünvanı veya bunun kısaltması veya İspanya Marka Ofisi’nde tescilli bir marka ile uygunluk gösteriyorsa bu takdirde de tescil yapılır.[35]
b) Alt Alan Adları (Subdomain) Modeli
aa) Fransa (.fr) Modeli
Parg. 27. Fransa’da „.fr“ düz alan adı yanında birçok da alt alan adları (subdomains) mevcuttur[36]. Ayrıca belirli bazı kuruluşlar için öngörülmüş alan adı şekilleri de mevcuttur. Örneğin eğitim kurumları „ac-adı.fr“; büyükelçilikler „amb-ülkeadı.fr“’ banka ve kredi kuruluşları ‘caisses-adı.fr’; belediyeler „ville-adı.fr’ veya ‘mairie-adı.fr’ şeklinde alan adlarını tescil ettirebilirler[37].
Parg. 28. Bunun yanında birçok alt alan adı da mevcuttur, mesela ‘medecin.fr’ doktorlar için, ‘avocat.fr’ avukatlar için, ‘tm.fr’ markalar için, ‘presse.fr’ basın yayın organları için öngörülmüştür. Nisan 1999’da AFNIC’ın kendi ifadesine göre toplam 42 adet alt alan adı mevcuttur.
Parg. 29. Düz ve alt alan adlarının tescil edilebilmesi için Fransa ile bir bağın varlığı aranmaktadır[38]. Bunun haricinde alt alan adının tescil amacına uygunluğunun belgelendirilmesi gerekmektedir. Örneğin ‘tm.fr’ alan adının alınabilmesi için Fransız Marka Ofisinden alınmış tescil belgesinin sunulması gerekir.
bb) Portekiz (.pt) modeli
Parg. 30. Portekiz’de –“.com.pt” hariç olmak üzere – alan adının tescili değişik kısıtlamalara tabidir. Bu anlamda düz alan adı olarak ‘.pt’ şirketlere, (yabancı şirketler de dahil) tacirlere ve bağımsız çalışanlara; ‘.gov.pt’ resmi kurumlara, ‘.org.pt’ kar amacı gütmeyen kuruluşlara, ‘.edu.pt’ eğitim kurumlarına, ‘.nome.pt’ portekiz vatandaşı ve ikametgahı Portekiz de olan gerçek kişilere tahsis edilmiştir[39].
cc) İsveç (.se) modeli
Parg. 31. İsveç’in yetkili kuruluşu NIC-SE, ‘.se’ alan adını birkaç alt alan adına ayırmıştır.
‘.se’ alan adı şirketlere ve devlet kuruluşlarına,
‘.tm.se’ markalara,
‘.org.se’ kâr amacı gütmeyen kurumlara,
‘.parti.se’ siyasi partilere,
‘.press.se’ basılı medyaya,
‘.pp.se’ gerçek kişilere tahsis edilmiştir.
Parg. 32. Bütün bu alan adı ve alt bölümlerine tescil yaptırabilmek için İsveç ile bir bağın varlığı aranmaktadır[40]. Şirket adının alan adı olarak tescil edilmesi halinde, alan adının şirket ünvanına uyması gerekir, kısaltmalar istisnai olarak kabul edilmektedir[41]. Markalar ancak ‘.tm.se’ alan adı altında tescil ettirilebilir.
dd) İngiltere (.uk) modeli
Parg. 33. İngiltere’deki (daha doğru tabirle Birleşik Krallık, Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı) yetkili kuruluş Nominet UK, düz alan adı altında (.uk) alan adı tescili yapmamaktadır. Genel olarak tescile açık olan ‘.co.uk’ ve ‘.org.uk’ yanında,
- ‘.ldt.uk’ limited şirketlere,
- ‘.plc.uk’ anonim şirketlere,
-‘.net.uk’ internet servis sağlayıcılara tahsis edilmilştir.
-‘.ltd.uk’ ve ‘.plc.uk’ alan adları İngiliz şirketlerine tahsis edilmiştitr, zira bu şirketler tüzel kişilik olarak İngiltere de mevcut olmaları gerekmektedir. Ayrıca alan adı şirket ticaret ünvanı ile uygun olmalıdır[42]. Bunlar yanında İngiltere de değişik alt alan adları da kullanılmaktadır. Örneğin,
-‘.sch.uk’ okullara,
-‘.ac.uk’ akademik kuruluşlara,
-‘.gov.uk’ resmi devlet kuruluşlarına,
-‘.nhs.uk’ National Health Service bağlı kuruluşlara,
-‘.police.uk’ Polis birimlerine,
-‘.mod.uk’ savunma bakanlığı teşkilatına tahsis edilmiştir.
III. Diğer Sınırlamalar
1. Belirli kavramların yasaklanması
a) Gayri ahlâki kavramlar
Parg. 34. Başvuru ve tescil usulüne bağlı olarak ahlâk dışı kavramlar, ya başvurunun reddedilmesi veya tescilin sonradan silinmesiyle ortadan kaldırılmaktadır. Fransa’da mesela bir liste halinde belirtilmiş olan ahlaka veya kamu düzenine aykırı kavramlar tescil edilemez[43]. Almanya’da DENIC ise, ‘hukuka aykırı’ alan adları tescillerini silme hakkını mahfuz tuttuğunu belirterek bir çözüme varmıştır[44].
b) Coğrafi yer adları
Parg. 35. Genel olarak şehir, yer ve belediyelere ait ait alan adları tescili ya tamamen kısıtlanmış ya da bu hak yetkili kişilere tanınmıştır. AB üyesi ülkelerin yaklaşık yarısı bu tür kısıtlamalar getirmişlerdir. İspanya’da mesela ES-NIC bu tür adları tescile tamamen kapatmıştır. İtalya’da örneğin bir liste halinde, tescili yetkili kişilerce yapılabilecek coğrafi yer adları yayınlamış ve bunlar rezerve edilmiştir[45].
Parg. 36. Almanya’da şu ana kadar coğrafi yer adlarının tescile kapatılması konusunda herhangi bir düzenleme mevcut değildir. Ancak böyle bir yasağın getirilmesi tartışılmaktadır[46].
c) jenerik isimler
Parg. 37. Bazı AB üyesi ülkeler jenerik isimlerin alan adı olarak tescilini kabul etmemektedir[47]. Ancak bugün artık çoğu ülkede bu uygulamadan vazgeçilmekte ve bu tür sınırlamalar kaldırılmaktadır. İnternet alan adları tahsisi konusunda kısıtlayıcı ülkelerden olan Finlandiya ve Fransa’da bile jenerik isimlerin – alan adını tescil hususunda hak sahipliği ispatlandığı takdirde - tescili mümkündür.
2. Devir Yasağı
Parg. 38. Liberal bir alan adı tahsis sistemine sahip olan ülkelerde, tescil edilen alan adlarının bir üçüncü kişiye serbestçe devrine izin verilmektedir[48]. Almanya ve Lüksemburg’da alan adının devri, tescilin silinmesi ve yeniden müracaat şeklinde olmaktadır, yani ilgili kurum (NIC) ile olan sözleşmenin devreden tarafından feshedilmesi ve devrelan tarafından yeni müracaatta bulunulması suretiyle gerçekleşmektedir[49]. Almanya’da uygulamada KK-Antrag[50] formularları, alan adı sahibi değişikliklerinde de uygulanmaktadır[51]. İngiltere’de Nominet UK alan adı devirlerine ancak kendisinin iştirakiyle izin vermektedir ki, bu da belirli bir ücrete mal olmaktadır[52]. Yunanistan’da ise pratik bakımdan bir devir imkânı mevcut değildir, zira böyle birşey ancak tescilin silinmesi ve yeniden tescille gerçekleşmektedir[53]. Kısıtlayıcı tahsis sisteminin benimsendiği ülkelerde ise bu tür bir devir alan adı ile marka ilişkisi nedeniyle mümkün değildir.
C. Türkiye’deki Uygulama
I. Alan Adı Tahsisi ve Şartları
1. Genel Şartlar
a) Belgeli ve Belgesi Müracaat
Parg. 39. ".tr" üst düzey alan adı ve onun altında yer alan ikinci seviye alan adlarının yönetimi ve koordinasyonu Internic'e ilk olarak kayıt edildiği 1990 yılından beri[54] Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) tarafından sürdürülmektedir. Türkiye, 1990 yılında TÜVAKA (Türkiye Üniversiteler ve Araştırma Kurumları Ağı) tarafından alınan karar doğrultusunda “ikinci düzey alt alan adı modeli”ni benimsemiştir[55].
Parg. 40. Internet Kurulu’na bağlı olarak çalışan ve 11 kuruluş temsilcisinden oluşan “DNS Çalışma Grubu” alan adı politikalarını ve kurallarını belirlemektedir. “.tr” Alan Adı Yönetimi tarafından tahsisi yapılan ikinci düzey alan adları;
“.com.tr” Ticari özel ve tüzel kişiliklere,
“.net.tr” İnternete ilişkin erişim hizmeti, internet üzerinden web, portal, tarama, e-posta vb. katma değerli, geniş ölçekli hizmetler ve uygulama servis sağlayıcılığı hizmetleri veren kurum ve oluşumlara,
“.info.tr” Ticari özel ve tüzel kişiliklere,
“.biz.tr” Ticari özel ve tüzel kişiliklere,
“.org.tr” Vakıf, dernek, sivil toplum örgütü vb. kuruluşlar ve oluşumlara,
“.web.tr” Kişisel ve kurumsal başvurunun (genel) yapılabildiği ve 'ilk gelen alır', ve 'alan adı – kişi/kuruluş adı ilişkisi aranmaz' ilkeleri ile ad tahsisi yapılan alt alan adlarına,
“.gen.tr” Kişisel ve kurumsal başvurunun (genel) yapılabildiği ve 'ilk gelen alır' ve 'alan adı - kişi/kuruluş adı ilişkisi aranmaz' ilkeleri ile ad tahsisi yapılan alt alan adlarına,
“.av.tr” Serbest avukatlar, hukuk büroları ve avukatlık ortaklıklara,
“.dr.tr.“ Tıp doktorları, doktor ortaklıkları, hastaneler ve Sağlık Bakanlığı birinci basamak sağlık kuruluşlarına,
“.bbs.tr” BBS (Bulletin Board System) hizmeti veren kuruluşlar ve oluşumlara,
“.name.tr” T.C. vatandaşları ile Türkiye’de yaşayan yabancı uyruklu kişilerin kişisel kullanımına,
“.tel.tr” Türkiye’de yaşayan kişiler ile faaliyet gösteren kuruluşların, Türkiye’de kullandıkları her türlü telefon numarasına,
“.gov.tr” T.C. Devlet kurum ve kuruluşlarına,
“.bel.tr” T.C. İl, ilçe ve belde belediye teşkilatlarına,
“.pol.tr” T.C. Emniyet teşkilatına,
“.mil.tr” T.C. Askeri kurum ve kuruluşlarına,
“.k12.tr” T.C. MEB’ce onaylanmış ilköğretim ve liselere,
“.edu.tr” T.C. YÖK’ce onaylanmış yüksek öğretim kurumlarına,
tahsis edilmiştir.
Parg. 41. Başvurular https://www.nic.tr adresinden çevrimiçi (online) olarak yapılmaktadır. “.tr” alan adları, tahsis aşamasında, “Belgeli” ve “Belgesiz” olarak iki kategoride sınıflandırılmaktadır. Başvurular NIC-tr web sayfaları aracılığı ile yapılmaktadır. “Belgesiz” alan adları (web.tr, gen.tr, name.tr, tel.tr, vb.) başvurularında alan adı tahsisi anında gerçekleşir. “Belgeli” alan adları (com.tr, info.tr, biz.tr, net.tr, org.tr vb.) başvuruları ise, “.tr” Alan Adı Yönetimi’nce belirtilen kurallar kapsamında değerlendirilerek sonuçlandırılmaktadır
Parg. 42. Sitede hemen tüm işlemlerde sorumlu kodu (nic-handle) kullanmak gerekmektedir. Bir parola ile birlikte kullanılan sorumlu kodu “.tr” Alan Adı Yönetimi ile yapılan her türlü işlemde kullanılan bir anahtardır.
Parg. 43. “.tr” Alan Adları Politikalar, Kurallar ve İşleyiş (Sürüm 4.3, Aralık 2004) belgede alan adı başvurusunda uyulacak genel kurallar [“.tr” ALAN ADI KAYIT POLİTİKASI VE KURALLARI] başlığı altında 33 bend halinde sayılmıştır. Buna göre yapılan her başvuru için bir takip numarası (ticket number) verilmekte, alan adı başvurusundan sonra belgelerin iletilmesi için en çok 15 (onbeş) gün beklenmekte, belgeler tamamlandıktan sonra alan adı tahsis işlemi en geç 2 (iki) gün içerisinde gerçekleştirilmektedir.
Parg. 44. Yukarıdaki bilgilerden de anlaşılacağı üzere, belgesiz başvurular ancak ‚.web.tr’, ‚.gen.tr’‚.name.tr’ ve ‚.tel.tr’ alt alan adları için yapılabilmektedir. Diğer alt alan adları için ise, bu alan adını tescil ettirmeye hak sahibi olunduğunun belge ile ispatlanması gerekir. Örneğin “.com.tr”[56], “.info.tr” ve “.biz.tr” alt alan adlarına müracaat edebilmek için, „Faaliyet Belgesi", "Ticari Sicil Belgesi", "Oda Sicil Kayıt Sureti", Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi'nde yayınlanmış olan ticaret unvanı ilanı, Türk Patent Enstitüsü'nden alınmış "Marka Tescil Belgesi" ya da marka tescil başvurusu, Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Odası'ndan alınmış olan "Sicil Tasdiknamesi", Televizyon programları için, Kültür Bakanlığı'ndan alınmış "Televizyon Gösterim Belgesi", Film adları için, Kültür Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü'nden alınmış izin belgesi, Otel ve tatil köyleri için, Turizm Bakanlığı'ndan alınmış "Turizm İşletmesi Belgesi", Sanatçılar için bağlı bulundukları meslek birliği, dernek ya da odadan (MESAM, SESAM, ÇASOD, vb.) üye kayıt belgesi, Yurtdışı bir kuruluşun Türkiye distribütörlüğünü ya da temsilciliğini yapan kuruluşlar için, başvurulan alan adına ait ilgili yurtdışı kuruluşun tescil belgesi, dergi ve gazeteler için, "derginin/gazetenin aslı" ve "Mevkute Beyannamesi Alındı Belgesi", Gemiler için, “Türkiye Cumhuriyeti Gemi Tasdiknamesi”, çiftlikler için, bağlı bulunduğu ziraat odasından kayıt belgesi gibi bitmek tükenmek bilmeyen belge türleri talep edilmektedir.
Parg. 45. Başvurulan ve tahsisi yapılan alan adlarının kullanımında, kişi/kuruluşun faaliyet alanı ile uyumlu olması şartı aranmamakta, daha doğrusu bu sorumluluk alan adını kendi adına tescil ettiren kimseye bırakılmaktadır[57]. Belgeye dayalı olarak tahsis edilen alan adları için ilgili kuruluşça “.tr” Alan Adı Yönetimi’ne iletilen belgeler değerlendirilirken; ilgili belgede yer alan marka, ticaret unvanı vb.'nin "ayırt edici" ve "esas unsurunu" oluşturan ibarelerin esas alınacağı ilgili unvan veya markanın yardımcı unsurunu oluşturan ve faaliyet alanı ya da sektörü vb. tanımlayan unsurların esas unsur olarak değerlendirilmeyeceği[58] ve tescilinin yapılmayacağı belirtilmektedir.
b) İtiraz Askısı
Parg. 46. Üçüncü kişi ve kuruluşların itiraz hakkının söz konusu olabildiği alan adı tahsislerinde; tahsis edilen alan adı, bu tür itirazlara olanak tanınması için kamuya duyurulmak amacıyla 6 ay süre ile NIC-tr web sayfalarında yer alan itiraz askısında[59] ilan edileceği, bu süre içinde herhangi bir itiraz gelmemesi durumunda, ilgili alan adı kesinleşmiş olarak tahsis edilir. Gerek 6 aylık itiraz askısı süresi boyunca, gerekse de itiraz askı süresi bitiminden sonra oluşabilecek herhangi bir itirazın Uyuşmazlıklar Çözüm Kurulu[60] tarafından değerlendirilip karara bağlanacağı belirtilmektedir[61].
Parg. 47. Bir alan adının itiraz askısına çıkarılma nedenleri şu şekilde sıralanmaktadır:
Parg. 48. a)-
Tahsisi, 'sonradan iptal edilebilir' notu ile birlikte yapılan alan adları:
i) İki şirket adına ortak alan adı
tahsisi
ii) Patent başvurusu ile tahsis edilenler
iii) Kısaltmalar
iv) Tescilindeki sözcüklerin yabancı dildeki
karşılıklarını içerenler
v) Çok genel isimler(matematik.org.tr, meteoroloji.org.tr,
vb.)
b)- Meslek odalarına kayıtlı olanların
yaptıkları başvurular
c)- Süresiz yayınlar(örn. kitap)
d)- Birden fazla sözcük içeren markanın bir kısmını
barındıranlar[62]
2. Jenerik alan adlarının dağıtımı
Parg. 49. Ulaştırma Bakanlığı bünyesinde oluşturulan Internet Kurulu DNS Çalışma Grubu, 17 Ocak 2003 tarihinde almış olduğu bir kararla, tahsisi talep edilen her türlü jenerik ibare için 08/04/2003-08/05/2003 tarihleri arasında, geçerli belgelerle birlikte kuraya katılmak üzere başvuru alınmasına, yapılacak inceleme sonucunda aynı alan adı için birden fazla yapılan geçerli başvuruların kura ile tahsisine karar verilmiştir. 12/05/2003 tarihinde noter huzurunda kura ile her alan adına başvuran istekliler için bir sıralama yapılması, ilgili sıralamada koşulları sağlayan ilk başvuru sahibine ilgili alan adının tahsisinin gerçekleştirilmesi ve listelerin 16/05/2003 tarihinde yayımlanması ve izleyen dönemde "jenerik alan adları" uygulamasının sona erdirilmesi öngörülmüştür[63]. Ancak gelen yoğun talep üzerine incelemelerin tamamlanabilmesi için noter çekilişi 07/05/2004 tarihine ertelenmiştir.
Parg. 50. Jenerik alan adı için başvuran kimselerin de ‘.com.tr’ uzantısı şartlarını yerine getirmesi gerektiği belirtilmiştir. Ancak uygulamada bunun ne kadarın gerçekleştiği çok tartışma götürür. Zira jenerik alan adı uygulamasının sona erdirileceği belirtilmesine rağmen itiraz askısı listesine bakıldığında bunun devam ettiğini, hatta aynı kişi üzerinde onlarca jenerik adının göründüğünü belirtmek gerekir[64]. Bu listelerde kayıtlı olan jenerik alan adlarının tahsisinin 6 aylık süre sonunda kesinleşecek olması hukuki açıdan büyük sorunları da beraberinde getirecektir. İtiraz askısındaki liste incelendiğinde jenerik bazı isimlerin şirketlerce haksız rekabete yol açacak şekilde kendi adlarına tescil edildiğini görmek de mümkün. Örneğin kek.com.tr; cikolata.com.tr, biskuvi.com.tr, kraker.com.tr, Eti Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş adına tescil edilmiş durumdadır. Bu tür uygulamaların TTK 57 b. 5 anlamında haksız rekabet teşkil edebileceğinde şüphe yoktur.
3. Türkçe Karakterli Alan Adları (IDNs International Domain Names)
Parg. 51. Mevcut alan adları sistemi sayılar ve Latin (ingiliz alfabesi) karakterlerinden oluşmaktadır. Bu durum Latin karakterler dışındaki karakterlerden oluşan dillerde alan adı kaydettirilmesini engellemektedir. İnternette alan adları sisteminde (DNS) sadece Latin karakterlerin kullanılabilmesi kültürel ve sosyal açıdan da bir takım sorunlar ortaya çıkarmaktadır. Her şeyden önce Dünya'da 2 milyara yakın Uzakdoğulu (Çinli, Japon vb.), 1 milyara yakın Hintli, 500 milyona yakın Arap ve 300 milyon civarında Türk kökenli insan yaşamakta ve bunlar kendilerine ait alfabe sistemlerini kullanamamakta idi. Bu şu anlama gelmektedir: Dünya nüfusunun yarısı, kendi dilinde okuma yazma bilmesine rağmen Latin karakterlerini bilmiyorsa, interneti kullanamayacak ya da bir başkasının yardımı ile kullanabilecektir[65].
Parg. 52. İşte bu mülahazalarla 2004 yılı ilk çeyrek diliminden itibaren .com, .info ve .net gTLDs yanında .de, .at ve .ch ccTLDs için de İngilizce harf karakterleri dışında toplam 94 ilave karakterler ile de alan adı tescili yapılması mümkün hale getirilmiştir[66]. Bu arada Türkçe alfabemizde yer alan karakterlerle de alan adı tescili (örneğin barış.com, Ülker.com, çicek.com gibi) mümkündür[67]. Türkçe karakterli alan adlarının korsanlık için yeni bir sayfa açtığını söylemek mümkün. Zira bu konuda ellerini çabuk tutmayan Türk şirketleri kendi alan adlarının başkaları tarafından tescil ettirilip internette satışa veya kiraya sunulduğunu öğrenmeleri nadir hususlardan değildir[68]. ‘.tr’ uzantılı alan adlarında ise Türkçe karakterlerin kullanılması mümkün değil, zira tescillerde sadece İngilizce alfabede bulunan küçük harfler (a-z), rakamlar(0-9) ve tire (“-”) işaretinin kullanılacağı açıkca ifade edilmiştir[69].
I. Değerlendirme
Parg. 53. 1. Türkiye’de alan adı tahsisinde kısıtlayıcı ve yasaklayıcı bir yol tercih edilmiştir. Her ne kadar bu usulde ‘domain grabbing’ denen internet alan adı korsanlığı önlenmiş olsa da, bu usul artık dünya gerçekleri ile örtüşmemektedir. Zira gTLD olan ‘.com’ üst düzey alan adını, birkaç dakika içinde – daha önce bir başkası adına tescil edilmemişse- kendi adına tescil ettirebilen Türk vatandaşı ve Türkiye’de ikamet eden kendi halinde ticarethanesinde mal alım satımı yapan bir kimse, aynı ismi veya kavramı ‘.com.tr’ veya ‘info.tr’ alan adı altında tescil ettirebilmek için yukarıda sayılan belgelerden birisini NIC.TR’ye ibraz etmek zorundadır. Bu şekilde alan adını yurt dışındaki IIS veya tescil kuruluşlarında yaptırılması hem ‘.tr’ alan adının dünyada duyulmamasına hem de dövizin yurtdışına çıkmasına sebep olmaktadır.
Parg. 54. ‘.tr’ alan adının tahsisinde kısıtlayıcı yöntemin uygulanması, ‘.tr’ adı altındaki alan adı sayısının da düşük olmasına neden olmuştur. Aşağıdaki karşılaştırma bunu açıkca ortaya koymaktadır.
Parg. 55. Uluslararası Bazı Alan Adlarının Sayısı (Ocak 2005)
Parg. 56. Aşağıdaki tablodanda açıkca anlaşılacağı üzere Türkiye’deki bütün alt alan adları tescil sayısı ise toplamda ancak 62671 adettir (Ocak 2005).
Parg. 57. Yukarıdaki rakamlar da açıkca göstermektedir ki, izlenen bu sıkı ve yanlış ‘alan adı tahsis’ politikaları, Türkiyenin internet alan adı sayısının gelişmiş ülkeler düzeyinin çok çok altında kalmasına sebep olmuştur.
Parg. 58. 3. Alan adı tahsislerinde çok kısıtlayıcı yöntemlerin uygulanması, - dolaylı olarak da olsa -Türk mahkemelerinin –dünyadaki çoğu ülke mahkemelerinin gündeminde yoğun olarak yer alan – alan adları uyuşmazlıklarında içtihat geliştirmesinin önünü kesmiştir. Alan adı uyuşmazlıkları ile karşı karşıya kalan Türk yargısı bu konuda kendisini geliştirme ve bilgi edinme zorunda hissedecek, bu da Türk hakiminin kendisini geliştirmesi ve teknolojiyle içli dışlı olmasını temin edecekti. Ancak maalesef Türk mahkemelerinin önüne böyle bir uyuşmazlık hiçbir zaman gelmemiş, bu şartlar altında gelmesi de zaten mümkün görünmemektedir. Baştan bu tür uyuşmazlıklar – daha başvuru safhasında – ‘kökten’ halledilmiştir.
Parg. 59. 4. Jenerik alan adlarının noter huzurunda yapılan çekilişle başvuruda bulunanlara dağıtılması ise rekabet hukuku açısından çok ciddi sakıncalar içermektedir. Bunun yanında, itiraz askısında tescili yapılan alan adlarına bakıldığında jenerik alan adı tahsisi uygulamasının fiili olarak halen devam etmekte olduğu anlaşılmaktadır.
Parg. 60. 5. Ülkemizde internet alan adları ile ilgili en önemli sorun, Internet alan adları yönetiminin hangi kuruluş tarafından gerçekleştirileceğidir. ODTÜ’nün başına buyruk ve hukuki yetkinlikten uzak uygulamaları dünya örnekleri ile örtüşmemektedir. Internet alan adları tescil işlemleri ya kâr amacı gütmeyen bağımsız, yeniden ihdas edilecek bir kuruluşa veyahut da Telekomünikasyon Kurumuna bırakılmalıdır. Elektronik Haberleşme Kanun Tasarısı taslağının 41. maddesinde ‘.tr. uzantılı internet alan adlarının tahsisi Kurum tarafından yapılacağı, buna ilişkin usul ve esasların Kurum tarafından belirleneceği belirtilmektedir[70]. Bu düzenleme bu konuda çok önemli bir başlangıç teşkil etmektedir, zira bu hükümle internet alan adları tahsisinin Telekomünikasyon Kurumuna bırakılacağı belirtilmektedir.
Parg. 61. D. Öneriler
Parg. 62. 1. Herşeyden önce alan adı tahsis işlemleri – gelişmiş çoğu ülkeler de olduğu gibi - bağımsız bir kurum tarafından yürütülmelidir. Bu kurum da ya bir yönetmelikle tesis edilmeli veyahut da Telekomünikasyon Kurumu gibi bir uzman kurum içersinde teşkil edilmelidir.
Parg. 63. 2. Alan adı tahsis politikası liberalleştirilmeli ve birkaç istisna dışında ‘first come, first served’ kuralı işlerlik kazandırılmalıdır. Bu şekilde ‘.tr’ alan adı sayısı da hızla artış gösterecektir. Tahsis politikasının oluşturulmasında mevcut örnek düzenlemeler ve uygulamalar incelenmeli ve birkaç taslak oluşturulmalıdır. ‘com.tr’ için başlatılması düşünülen uygulama bütün alt alan adlarına yaygınlaştırılmalıdır.
Parg. 64. 3. Alt alan adı çeşitliliği kullanıcılar açısından pek rağbet görmemiştir. Hatta bunun alan adlarının akılda tutulmasını ve kullanılırlığını zorlaştırdığı dahi söylenebilir. Bu açıdan alt alan adı uygulaması kaldırılmalı - sayı bakımından dünyada en çok tercih edilen ‘.com’ ve ‘.de’ alan adlarında olduğu gibi- basitlik ve yalınlık ön planda tutulmalı, teknik olarak mümkünse (ki mümkün olduğunu www.nic.tr adresi gösteriyor) alan adları www.adiniz.tr şeklinde tahsis edilmelidir.
Parg. 65. 4. Alan adı tahsis politikasının liberalleştirilmesi sonucunda ortaya çıkabilecek alan adı uyuşmazlıklarının çözümü için uzman hakemlerden oluşan bir ‘Uyuşmazlık Çözüm Merkezi’ ihdas edilmeli, bu merkezin oluşturulmasında dünyadaki mevcut uygulamalar, örneğin ICANN, Nominet.UK ve SWITCH.CH dikkate alınmalı ve bu Uyuşmazlık Çözüm Merkezine başvuru şartları ve usul kuralları tanzim edilmelidir.